برخوانی(نقالی) مدرن

جدید آنلاین: در پی نشر گزارشهایی در باره نقالی در جدید آنلاین، خانم ساقی عقیلی، که خود از نقالان اند متنی برای ما فرستاده اند که در این جا می آوریم. شما هم اگر در این زمینه نظری دارید خوشحال خواهیم شد که دریافت کنیم.

از بهرام بیضایی پرسیدند: "چرا اسطورۀ ضحاک را آن طور که بوده، نشان نمی‌دهید؟" بیضایی گفت: "اسطوره‌ها در هر زمان مطابق با نیازهای زمانه، نو می‌شوند و من در اژی‌دهاک [طومار نقالی] کوشیده‌ام اسطورۀ اژی‌دهاک را مطابق با زمان خود بازنویسی کنم."۱

آری، اسطوره‌ها در طول زمان متحول شده‌اند و به همین دلیل است که روایت‌های گوناگونی از آنها موجود است. مثلاً اودیپ که پدرش را کشته و با مادرش ازدواج کرده، در روایات یونانیان سرانجامی تلخ پیدا کرده، ولی همین افسانه در لرستان به حکایت چاره‌نویس معروف است و در آن برای مردی که شبیه به اودیپ است، راهی به سوی رستگاری گشوده می‌شود.۲

ساقی عقیلی

سنت‌شکنی در گذشته‌های دور نیز بوده؛ مثلاً برای آریاییان، اَسوره‌ها نیروهای منفی و دَئوه‌ها نیروهای مثبت بودند. ولی در ایران، اهورَه (اَسوره) نیروی مثبت شد و دیوها (دَئوه‌ها) نیروهای منفی شدند.

یا کاوۀ آهنگر مدت‌ها شاهنامه‌شناسان را شگفت‌زده کرده بود که چه طور ممکن است در جامعۀ کهن زمان فریدون انقلابی اجتماعی با یاری عضو یکی از اصناف انجام شود. و کریستن‌سن گفت: "چون در خدای‌نامه‌های به‌دست‌آمده و اوستا نامی از کاوۀ آهنگر نیست، شاید بخش مربوط به کاوه در زمان ساسانیان به خدای‌نامه‌ها افزوده شده‌است."۳
در شاهنامه نیز نمونه‌هایی از به‌روز شدن روایت‌های گذشتگان دیده می‌شود. مثلاً در هیچ جای خدای‌نامه‌های به‌دست‌آمده جملاتی شبیه به این ابیات شاهنامه نیست که از زبان رستم فرخزاد گفته می‌شود و شاید برگرفته از زمانۀ فردوسی و جنایت‌های غزنویان است:

پرستارزاده شود شهریار/ نژاد و بزرگی نیاید به کار
بداندیش گردد پدر بر پسر/ پسر همچنین بر پدر چاره‌گر
زیان کسان از پی سود خویش/ بجویند و دین اندر آرند پیش

نقالان نیز در طول تاریخ، نقل‌های گذشته را مطابق با نیازهای زمان و مکان‌شان بازنویسی و بازگویی می‌کردند. برای نمونه، من خود شاهد بودم که نقال پیشکسوتی در میان نقل سام و زال و بدبین شدن سام به همسرش، داستان واقعی مردی را گفت که در محله‌ای زندگی می‌کرد، بی‌پایه به همسرش بدبین شد، همسرش را از خود راند، به پادافرهِ این تهمت ورشکسته شد، به اشتباهش پی برد و در جبران آن کوشید.

به همین ترتیب، امروز نقالی به تحولی در محتوا و فرم نیاز دارد، تا بتواند مخاطبانی را جذب کند که زیبایی‌شناسی دریافت‌شان به سینمای هالیوود، بازی‌های کامپیوتری و زندگی مدرن گره خورده‌است. مخاطبانی که با اخباری مبنی بر پیشرفت‌های علمی، مشکلات اجتماعی، سوانح طبیعی، قتل، دزدی و مانند اینها روبرو هستند. مخاطبان امروز در کنار نقالی‌های اسطوره‌ای و تاریخی شاهنامه به نقالی‌های نوینی هم نیاز دارند که زندگی روزانه‌شان را بتواند بازتاب دهد. چنان‌که در زمان فردوسی هنوز با تیر و کمان و شمشیر می‌جنگیدند و در باورهای مردم، دیوان و پریان، واقعی تلقی می‌شدند.

پس شاید پریان امروز کلاه‌برداران اقتصادی یا کسانی باشند که خانواده‌ها را از هم می‌پاشند و دیوان امروز، قاچاقچیان انسان و اسلحه. ولی پهلوانان امروز کیستند؟
امروزه نقالان اندکی به این پرسش‌ها می‌اندیشند و می‌کوشند میان نقالی سنتی و جوامع مدرن، پلی بزنند و گروه نقالی مدرن (که من عضو کوچکی از آن هستم) می‌کوشد سهمی کوچک را در این زمینه داشته باشد. برای نمونه، گروه مذکور به مناسبت روز فردوسی نقلی را در بارۀ فردوسی تولید کرده و نقل گُردآفرید را در اینترنت نهاده‌است. نقل گُردآفرید تلاشی در فرم و نقل فردوسی تلاشی در فرم و محتوا در راستای پیوند مخاطبان امروز با فردوسی و شاهنامه است. بی‌گمان نقدهای سازندۀ صاحب‌نظران، راه‌گشای این حرکت خواهد بود، تا نقالان بتوانند برای ارتباط با مخاطبان به تکنیک های جدیدی دست یابند.

۱. نقل به مضمون از مجلۀ کارنامه، ویژه‌نامۀ بیضایی.
۲. جزوۀ دانشگاهی تاریخ ادبیات جهان، نوشتۀ جعفر برقی کیوان.
۳. کریستن‌سن، آرتور. حماسه‌سرایی در ایران. مترجم: ذبیح‌الله صفا، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۹، ص. ۵۵۴

http://www.jadidonline.com/story/28042010/frnk/modern_story_telling

تومار (طومار) برخوانی ( نقل) فرود سیاوش پور جریره/ بخش 2

به نام خداوند جان و خرد/ کزین برتر اندیشه برنگذرد

خرد افسر شهریاران بود/ خرد زیور نامداران بود

اینک خرد به ما می گوید: به داستان بپردازیم که بهترین گزینه است. تا بدانجا پیش رفتیم که فرود به 
راهنمایی تخوار فرزند توس را با تیری بکشت و توس، خونین جگر، بر اسپی پرید و عنان سوی کوه

 با شمشیری آخته چون تخوار اورا دید، گفت:

سپهدار توس است کامد به جنگ/ نتابی تو با کاردیده نهنگ

عنان سوی کلات بگردان. تا چاره ای کنیم و فرود گفت:چه تفاوت میکند هماورد توس باشد یا دیگری

 فرود کمان تند زه کشید واسپ توس به تیری فرو افتاد. توس برخاست، سر افکنده و خوار سوی سپاه

 باز گشت ( مکث/تعلیق). چون گیوچنین دید غیرت کرد خون به چشم آورد چون پلنگ دندان کوبید

 چون شیرغرید فریاد زد. جوشن مرا بیاورید. کار بهاینجا رسیده یک توری بی ارزش به ما بتازد و 

مردی پیدا نشود چون مرغ به سیخش بکشد. این گونه است که ایران زمین از پای در می آید و به کین

 خواهی توس؛ سوار به اسپ تاخت به سوی فرود. فرود پرسید: این کیست که به تندی بالا می کشد.

اینان را نه خرد راهبر است که پیاپی آهنگ جنگ می کنند. دوستی و خویشاوندی را در این میان پایگه

 کجاست تخوار گفت مباد که قصد جانش کنی. او گیو است. همان که برادرت از جیحون گذرانید و در

 ایران به تخت بنشاند.

وُرا گیو خوانند. پیل است و بس/ که در رزم دریای نیل است و بس

سلیح سیاوش بپوشد به جنگ/ نترسد ز پیکانِ تیر و خدنگ

اسپش ناکار کن و فرود همان کرد( کشیدن کمان) (تیر بر پیشانی اسپ گیو نشست)گیو از روی اسپ به

 زمین خورد.

بزد تیر بر سینه ی اسپِ گیو/ فرود آمد از باره، برگشت نیو

ز بام سپید کوه خنده بخاست/ همی مغز گیو از گواهی بکاست

( میتواند برخوان در اینجا بخندد و ادای تورانی ها) بیژن برآشفت بر سان رعد. منم بیژن گیو، رزمساز

 این نبرد. بیژن لباس رزم. کلاه خود. شمشیر. کمند. اسپ رو آوردن. چو همی زین زر اندود به پشتش

 ببست پا به رکاب. پرید به پشت اسپ سوی سپید کوه. تخوار گفت: های فرود،این سوار، بیژن است تنها

 فرزند گیو؛ بهتر است سوی بارگی اش تیررها سازی فرود کمان به زه کرد، کشید و به تندیِ باد اسپ

 از زیر پای بیژن ربود.

بزد تیر بر اسپ بیژن فرود/ تو گویی به اسپ اندرون جان نبود

بیفتاد و بیژن جداگشت از اوی/ سوی تیغ، با تیغ بنهاد روی

بیژن: یکی نعره زد کای سوار دلیر/ بمان تا ببینی کنون رزم شیر

به سوی فرود یورش برد.فرود تیر دیگری در کمان، چنان سخت.کشید که ناله از چوبه ی کمان برخاست.

 بیژن سپر برسر(حرکت سپر گرفتن) تیر از سپر گذشت و... به درع سیاوش که بیژن بر تن داشت اثر

 نکرد فرود عنان سوی کلات گردانید. بیژن دوان در پی اش رسید... و اسپ فرود را به نزدیکی دژ پی

زد اسپ از درد شیهه ای کشید. سوار و اسپ به زمین درغلطیدند. فرود به تندی برخاست، به کلات وارد

 درها بسته شد بیژن پشت در با قبضه ی شمشیر بر دروازه کوفت: های به کلات پنهان شده ای که چه؟

 کلات بر سرت ویران خواهیم کرد. به دادار دارنده سوگند تا کین زرسپ و ریونیز نخواهم از این کلات

 زین نگردانم. جریره دوان دوان خود را به فرزند رسانید؟ برخیزبرخیز ابرهای تیره بر فراز کلات

باران نمیبارند. خون می بارند. آن که فرمان گسیل سپاه داده . دو نشان به تیر آهنگ زدن دارد.(هدف)این

 آیین سور برادر کُشان است. فرود گفت: آری. مام روشن روان. خونم می جوشد و در سر اندیشه ای فوران

 گویی بندهایی نا پیدا مرا به سرنوشت پدر پیوند میدهد. اورا گروی زره تیغ برنهاد و اینک/ تیغ بیژنسرانجام

 کار من است. اما در این کارزار چنان خواهم کوشید. چون غُرمی باشم تیز پای سرزدنآفتابجهان تاب

 دلاوران کلات آماده ی نبرد.فرود جامه ی رزم و چهار آیینه برتن، شمشیر بر کمرگاه استوار/ کمان و ترکش

 تیر بر پشت. همگی آماده از دژ زدند بیرون:

برون آمد از باره ی دژ فرود/ دلیران ترکان هر آن کس که بود

توس فریاد برآورد:

تن تور بدخواه بی جان کنم/ ز خونش دل سنگ مرجان کنم

هنگامه آغاز شد. ابرمرگ خیمه زد. باران مرگ باریدن گرفت. تیغ ها در هوا می درخشید و فرود

 می آمد رگبار تیرهای رها شده از کمان. فریاد و نعره ی جنگاوران. سر و دست و پای دلاوران بود

 که قلم قلم/ دو نیم. نیم می ریخت بالای زمین. چنان می زدند به سپر هم که دَمِ شمشیرها اره شد یکی

 با گرز می زد یکی با فلاخن یکی با تیر و کمان دیگری کمند می افکند و دلاوری از اسپ سرنگون

 می شد.

سر کوه شد همچو دریای قیر/ ز گَردِ سواران و از گرز و تیر

از این گونه تا گشت خورشید راست/ سپاه فرود دلاور بکاست

فراز و نشیبش همه کشته شد/ سرِ بخت مرد جوان گشته شد

فرود دلاورانه می جنگید، به هرسوی رو می آورد مرگ می آفرید. پهلوانان و دوستانش یک به یک بر

 زمین می غلطیدند گرداگرد او خالی وخالی تر می شد، دلش خونینکه اینپیکار، پیکار خویشاوندان است و

 این نیز برادرکشی خون به چهره آورده بود تنها مانده بود ایرانیان از شهامت و دلاوری اش انگشت 

به دهان بودند

بدو خیره ماندند ایرانیان/ که چون او ندیدند شیر ژیان

هیچ دلاور ترکی نماند. فرود عِنان سوی کلات اما رهام و بیژن چنان یورشی آوردند که آنی بدو رسیدند

 رهام از پشت سر چنان با شمشیر بر کتف فرود کوفت که دست از بدنش جدا گشت. خون فوران

 فرود خون بر صورت پاشید تا رخساره زرد نگردد. مهمیز به شکم اسپ. به سوی دژ بیژن دوان

 در پی اش . به نزدیکی دژ اسپ فرود را پی زذ. فرود با سر به زمین افتاد. خون از سر و

 روی اش جاری. وارد دژ.دژبانان در دژ بستند.. جریره پیش می دود. گونه می خراشد و زنان دیگر

 مویه می کنند. سالار کلات فرو افتاده است. فرود( دست راستش بر کتف چپ که خونین و بی دست

 است. سپس شمشیر ستون بدن میکند و زانو به زمین می کوبد.: کنون تا زمان هست روزگار این

 نامردمی فراموش نمی کند. شیونتان بر من نباشد( با صدای بلند) بر آدمیان بموئید که منش رادی از

 میانشان گریخته ایرانیان در دژبند خواهند شکست. همه چیز تاراج و ویران کنند و پرستندگان به بندگی

 برند و فرود در خون خود غلطید.

همی کند جان، آن گرامی فرود/ همه تخت مویه، همه حصن رود

زنان و دخترکان بر بام کلات گیسو به هم گره می زنند و خود را از باره به زیر می افکندند. مادران

 کودکان در آغوش از بلندای کلات خود را به تخته سنگها چنان می کوبند که اگر همهمه ی جنگ

 دمی باز بایستد شکسته شدن استخوانهاشان به گوش آدمی می رسد. هنگامه ای است. جریره گریان

 و مویه کنان: مرا دردی است اندر دل، اگر گویم زبان سوزد و گر دم در کشم ترسم که مغز استخوان

 سوزد از کنار فرزند بر می خیزد.

یکی آتشی خود جریره فروخت/ همه گنجها را به آتش بسوخت

یکی تیغ زان پس گرفتش به دست/ در خانه ی تازی اسپان ببست

شکمشان بدرید و ببرید پی/ همی ریخت از دیده خوناب و خِی

اسپان از درد خروش بر  می کشیدند و به خود می پیچیدند. بوی خون دیوانه اشان کرده بود در دمی کلات

 در لهیب آتش می گداخت. اکنون منم و این گروه نامردمی. ای کلات جاودانه شو. آنچنان که من در

 کلات آتشی افکندم تا همه چیز بسوزد و خاکستر شود. این است پس مانده ی آیین برادر کشی.

 آ آ آ آ آ آ آ آ آ آ آ آهااااااااااااااای هاااااااااااااااااااااااای هاااااااااااااااااای

جریره بیامد به بالین فرخ، فرود/ یکی دشنه با او چو آب کبود

دو رخ را به روی پسر بر نهاد/ شکم بر درید و بَرَش جان بداد.

ایرانیان درها را شکستند و با آتش و مرگی جان خراش رو به رو شدند.

اینک سخن به درازا کشید و گردآمدگان در این انجمن اندوه فرو برند و کمی اندیشه در ژرفای داستان

 که در یابیم حکیم ما فردوسی بلند پایه چه خواسته است بگوید. ( شرح این هجران و این سوز جگر،

 این زمان بگذار تا وقت دگر

نکته: آموزش برخوانی (نقالی) در وبلاگ شماره دو گروه نقالی مدرن به نشانی زیر:

http://womensnaghali2.blogspot.com/2010/03/1.html